Удины и удинский язык

Читаем по-удински
(An Udi reader)

Батки кIожурхой легенда

(Ниджский диалект)

Опубликовано в: Keçaari, Ҝeorgi. Orayin. Bakı, 2001. С. 114-116.

Текст в кириллической записи предоставлен Вольфгангом Шульце.

Буней тенебой айизин цилин шакъкъина пIаъ кIоже буй. Бохой усенхоней ортагътIуний. Са гала битIи, са гала ехтIунсай.

Са усена ехна хаш бурхъатIан ортагъхохун сунтIай гъаре баки. ШотIай къырх чIеринутI тIе согъо ортагъиал са хуьяьре нанахун баки. Амдархон ортIагъхо пул хашлугътIун тади. Муьхълугъ муьхълугъане гаьрбаки.

Аьйлугъой къырх чIеритIухун самал оша гъаре баван изи ортагъа пине:

— Бухаджогъон за са гъар, вахал са хуьяьре таде. ШотIогъой кIаьбин гоьйнуле ботIбаке. ДиристIлугъ бакайин, ви хуьяьраь бези гъарейнакI ечалзу.

Хуьяьри баван бухаджугъонкъан ибаки, — пине, — кала бакекъатIун, хуьяьр бакекъан ви бин, гъарал бакекъан бези йезна. ТIе гъинаьхун ортагъхон буртIунхъи сун-суна “къуда” кIалпса. ПIаъ кIожин къате мучIъа къогьумлугъе бурхъи.

Аьйлугъон гъиба-гъи бойтIун еъхтIи. ТуринтIун таци. Аьит песунтIун зомбаки. Нана-бавагъон саал пулмугъо хъайпи беътIунгъи хуьяьр ишкъара тагъала гъарал лашIкъой балане. Лороцин белхун сунай нишIанлу баксунаал аватIуний. Хуьяьри кIоя гъара "беши йезна", гъаре кIоя хуьяьраь "беши бин"-тIун кIалей. Ичал са маралане зерстIай. Беъгъа нехей гьун ма чIеки зу чIегъалзу, хаша нехей гьун мачIеки, зу чIегъалзу. Айизин джаьйилхо шотIо акъатIан хехетIун баксай. Де еки са аьйит пес хозаманд якъабес тетIун баксай. АватIуний лороци бош нишIан тадацене. Сал шукIален нишIанлу хуьяьри цIийа запес тене бако.

НехтIун ви цампитIу лаха яннул беъгъа са фаьлаьиен гьикаь цамкIале. Гьун ма упа шейтан тене баске байинкъун гала чIапIбакене. Ме пIаъ джаьйили бахтIаварругъа царпсейнакI йакъе хъаъвеса.

Са гъи питIун гъаре кIоя са фалчи карнуне гьаре. Мома хеби бапене хенен буи джаме бош. Фале хайпе. Ошаал нана-бава пене ки, тIе лороцин бестIа нишIан тадеци хуьяьр каьсиб кIояхуне. ВаъйнайкI шагьат гъинур авуз бала тене. ШотIохун кул гьакъанан. Ефи гъарейнакI айизи заьрлаь-зорла амдархохун сунтIай хуьяьраь ечанан, изи хожина карханан.

Нана-бава фалчин аьитаьхун чIейес тетIун баки. БуртIунхъи гъарейнакI джоьй са хуьяьр хаъвеса. ШотIин оънеъ-зизине саки. Пине бези чурегъала хуьяьраь захун джоьй ма банан. Нана-баван ичогъой аьитин лохол чуртIунпи.

Гьикаь песа бакой. Доьвуьр джоьй доьвуьрей. Нана-бава джадугаьри, фалчин аьитаьхун, аьилухал нана-бавай аьитаьхун чIейес тетIун баксай. Фалчи гьаритIухун са гьема шаматI чIоваки гъарейнакI са доьйлаьтлун хуьяьраь нишIантIун тади.

Ме хавар чIегъала кинаь хуьяьри кIойн гъинур йасане тарапи. Зарафат тене къа усена ишIаней сун-суна "къуда" питIун чалхсай. Таци-ейсуне бакей. Айзлугъон нишIан лороци бестIа ботIбаки пIаъ джаьйили лашIкIойи якъатIун беъгъсай. Исаьаьл метаьр нуакIеци са хавартIун ибаки.

Аьити серитIу укIайиян кала къадж фагъыр хуьяьраьне лафтIей. Пис хавара ибаки бафнеди оънепи даьргаьнаь. Кулмух аьшлаьхун турмух йакъ тайсунахун запIеци. Уксунахун уъгъсунахунал куле гьакъи. Усунлугъен къолай нубакала са азаре баъгъаъиби. Бинети лаьйифин окъа.

Ехлаьтаьхун са усене чIоваки бакой. Пайизи гъинурхохун сунтIустIа гъаре кIоя лашIкIойе бурхъеци фареса. Зурнин, коснагъарин саьс шуьне биъгъаьл цири тене ботIбаки. АьичIиндаьри бинтIун ечери. Ошин гъи бияьсинаьл удигъой аьдаьтен шотIо баьяь тапшурбалатIуний…

Гъаре кIоя баьяь бине отагъа таштIуни ехлаьт тагъатIан тIе бахтIнутI хуьяьри кIой джоьй са гьалахей. Фагыр хуьяьри са нефаьсей, таци енесай. Нана-баваал шотIай бере бестIа пулмугъохун негъ цикIа чурпетIуний.

Саал хуьяьр беране тIаягъ баки. Ичу еъхеъди ала. Чъоя ала арцитIуче таради. Аъхилаъхун ибакес нубакала са саьсен ме аьйитмугъоне пи:

— Бухаджух, ва къурбан баказ! Бези гье гъинаь баксун ва аяне. Елмугъо гьакъа, за ме зинзилинаьхун чаьркестIа. Ама бези гуьнаьгьаь баци, за ме даьрдаь бадитIогъоал джазанутI мабарта. Шорба, беши ме пIаъ кIожинал гала орайинкъан чIери.

Ме аьйитмугъо пи була санеки бере лохол.

ШагьатIтIун пе, уькI ацIар, тахсыр нубакала амдархой чуресун усуне бел пIапIса. ТIе гъиал гьакетаьре баки. Хуьяьрен аьйитаь чаьркIсункъа тIе пIаъ кIожи ичогъой ганухун жIиъкIесун сане баки. ПIураннаял окъахун очIъал хиъне баки. Изи гъала кала са байинкъине аьмаьлаь гьари. ТIе байинкъунен пула къичпIи хъайкъамун пIаъ кIожаал запи танешери булокъа.

Ошин гъи савайна егъала амдархон кIожурхой гьар сунтIай гала хе гьаьлаь нуацIареци са орайинтIун акIи. КIожурхохун, шотIогъой бош бакала амдархохун са нишIана тетIун баъгъаъйби.

Бавагъой ехлаьтен айизе. Тамбатан кинаь чалхегъала пIаъ орайин метаьраь аьмаьлаь гьаре. ШотIогъой хеал нехтIун изи чуресуна нупIапIи тIе бахтIнутI хуьяьри пулмугъохун барала негъе.

 

---

Уведомление:
В оригинальной записи текстов могли иметься неточности и опечатки; кроме того, дополнительные ошибки могли возникнуть при переводе в кириллическую запись. Просим вам сообщать нам о всех подобных ошибках, они будут исправлены по мере их выявления.
Если вы сможете предоставить нам перевод каких-либо текстов на литературный русский язык, мы также будем рады разместить его здесь.