Удины и удинский язык

Читаем по-удински
(An Udi reader)

Ачъи аьйлин легенда

(Ниджский диалект)

Опубликовано в: Keçaari, Ҝeorgi. Orayin. Bakı, 2001. С. 118-121.

Текст в кириллической записи предоставлен Вольфгангом Шульце.

Бакене тене баке са айизе. Гьаьвзаьрхо цIила са азукIе баке. ТIе азукI тумла ме айизехун теней. ГелетIин тене авай майинтIун. АвабакалтIгъон нехтIуний шотIогъой тум геле аьхиълаъхуне. Мани ганухун баксуна пес тетIун баксай. Ехлаьтхохун акIесай вуъгъ бурух вуъгъ охъ чIовакитIун гьари ме айизе чIере. Самал чIоваки шотIогъой аъмхун метаьр са ехлаьтаьл чIереней. НехтIуний Гьаьвзаьрхой улу калбоох амдар укIалтIун баке, каьшаь ботIалхо кинаьтIун чалхеце. Сорох ичанал амдар укалтIун.

Айизлугъой са пай ме ехлаьтаь веъней. НехтIуний аьфчинаьхун аьйит тене чIегъо. ШотIогъохун аьхъил тарапсуне лазым. ТIе согъо пайен нехей аьфчине ишкъархой лохол чIовтIун чIевке. ШотIогъохун арци-гьайстIуне лазым.

ШагьатIтIун пе, амдари лохол пис цIи чIегъамун изи пулмух чегъайин шагьатIе. Пис цIи чIейсунен Гьаьвзаьрхо джамагьатахун аъхилеби. Са гьема усен сал сунтIай шотIогъохун тайсун-ейсун тене баки. ШотIогъо хуьяьр тетIун тастIай. ШотIогъой хуьяьраь тетIун тастIай. Наьвзаьрхо ичан ичоьгъойнакI картIунхсай.

Усенхо гьари чIованеки. Гьаьвзаьрхой амдар укIал баксуни ехлаьт бурехъи биси бакса. Айизлуйох буртIунхъи шотIиогъохун арцигьайстIиа. Са гьема усен ошаал буртIиунхъи къогьум бакса. Ама шотIогъой лохол чIери аьйит гелетIай ейехей. Аьйит битатIан нехтIуний амдар укIалхотIун. ШотIогъохун шукIала хейир тене лафтIо.

Аьш метаьраь гьари, Гьаьвзаьрхон ичогъой гъармугъохун сунтIайнакI ЧIуркIали шаькъкъинахун хуьяьртIун ечери. Инсафен укIайиян, шагьатIал къогьумлугътIун бесай. МучIъа нехтIуний, мучIъа итIун баксай. МотIо акIи нехтIуний амдар уксуни ыъмхун чIери айитмух серинаьхунал аьфчине, чове. Оъкъа ехлаьтегъала аьш нубакийиний, тIе азукIи лохол чIери цIи банекой тамам ейехун чIегъаней.

Усени гирваьлаь гъинурхохун согъоней. Гьаьвзаьрхон ечери бине мицIикI вичи даьдаьй кIоя къонагъе гьари. Нанан-баван шотIо якъабатIан петIуний бияьсаьл цири хунчей кIоя бака, биясин кIоя еки.

Хунчей кIоя аьйлаь шагьатI гьоьрмаьттIунби. ШотIайнакI хупIтIун бохи, кIокIоцIтIун шIампи. БотIунхи, цивтIунки. УкестIунди, уъгъестIунди.

Бияь банеки. Байинкъ бинети. Аьйлин нана-баван якътIун бегъсай. Шоно кIоя тене гьари. Гъожин амдархо чIоьш чIиери, кIоятIун баци. Са уьн тене баки, гьа якътIун беъгъи, тене гьари чIери. БаскIалмугъол цири са таьгьаьрен порттIунби. Шуьне бийъгъаьстIа баван са пуьсуьсе баьчIуьктIи. Танеци къудогъой кIоя. БаскетIуний. КIалпи мугъуреби. Ахвалата ехлаьтеби. ЖIеъ еъхтIи жIеътIун боси:

— Ай къуда, моно гье аьйитаь иянбакса? Аьйел гьорабако? Беъгъ баткIамун мияне баке. Пиян ви хунчей кIойе. Чурунса манда. Пине кIоя петIун бияьсин еки. Мандес тез бако. Пиян коьрпа тене. Якъа чалехса. Тайсун чуреса, тацекъан. Шоноал диристIогъон манданан пи чIере маьгьаьлнехун. БачIъанахун хавар теяхбу. Банеко, тIе согъо къогьумхохун сунтIай кIояне.

Къудогъой ме аьйитмугъо ибакатIан бавай бел инкIо са леветI жIалкIа хетIун ципи. Турмугъой окъахун очIъал поспIи танеци. Ичу тамам ачъесеби. Пуьсуьсаь еъхтIи маьгьаьлнехун чIере. Йакъе лохол бакала къандагъхо, хенурхо, орайинхо, чейилхо пуле чуревки. Гьикал тене акIи. Уькен пIи оънекIа гьари пIанепи кIоя. Баски тетIуний. Ахвалата ехлаьтеби. Хурикала бафтIунди суна. Саьсаь къоншийохал еъхътIунци. Са гьема тана якъатIунби тIе согъо къогьумхой кIожурхо. МандитIогъонал каьй бакамун аьйелтIун хаъвеци. Баъгъейбесал тетIун баки.

Аьйчиндаьри айизин чамагьат бафеди суна. Ме хена зу беъгъаз, тIе кура гьун, ме чIаьлаьяь зу таракIаз, тIе сунтIуал гьун укIа буртIунхъи хъаъвеса. Аьйизаал, шотIай афатаал булошI сунатIун бади. "Аьйлаь акIезу" икIал тене баки. ШотIохун са ириз, нишIанал тене баъгъаъйеци. УнкIо сал баки теней. Бакайинал уьшенин байинкъуна ардовулене ташерей.

Хиб гъи хиб шуь диристI айизен аьйеле хаъвеци. Сал сунтIин са чимир непI тене акIи. Нанан попурхоне чъупи, баван ахвайеби. Вичи-хунчимугъой оънеъпи саьс са гьоор тене ботIбаки. Хиб гъинаьхун оша амдархо умуда ботIи запIтIунци кIожурхо.

Аьйел ачътIуни шаматI тамам бакала гъи шотIай цIиял ясе сулфатIун хъайпи. Чамагьата шIумтIун тади. Гьаьвзаьрхоал гиреци гьаретIуний. Усун-усунал нехтIуний:

— Беши озанкъан хохбаки. Аьйлаь гьетIайнакIиан таьрби? Моно гье аруха, беши бел бареди?

Аьйлин нана-баванал шотIогъо уьктIун тастIай:

— Ай къудоох, ефи тахсыр тенебу. Бухаджугъой цаме. Фаьлаьйен бади аругъохун тIитIес тене бако.

Ясе мераькаьй царегъатIан Гьаьвзаьрхой кала чугъон изи къуда ме аьйитмугъоне пи:

— Самане аьйлин уруфа янал шIум тадалиан. Гирекинан, екинан.

Чупух пи гъинаь гьари чIер(и)тIун Гьаьвзаьрхой кIоя. Арцала кинаь вай-шивана буртIунхъи. Сулфина чаьйе гьари.

Оънеъ-зизинаьхун оша гьартIин са аякъ чаьй къокъехун чIовакестIунди. Оша тIейин-мейин ехлаьте бурхъи. ПIурунал муз ципи оънеътIунпи.

Чаьяь чаьркитIухун оша къайнакон бинаь гьайзевеки. ШотIай нанаал гьайезери. Бинен таци са лаьжаь, са гьемаал гьаьджаьлаьне ечери. Лаьжаь бастырма йекъен буйей. Нана-бала буртIунхъи хури кIацIеци, ел, шикI(л)ам дугъеци тикогъо гьаьчаьлогъо лавкIса. Нанан лаьжинаьхун йекъа чIевекIсай, хуьяьренал гьаьчаьлинаьне запIей. Лаьжинаьхун сакIал йекъ чIевхъатIан нанай пулмух тикогъой бош бакала амдари каьшинаьне ламанди. АкIалтIу тене веъбаки. ИъшIанахун пуле чуревки. ШотIай ачъи гъаре каьшаь ичей ки буней.

Нанай "Вай бала" песунка ичухун таци таькин лохол бистIун сане баки. Чупух, хуьяьрмух бафтIунди суна. Маьраькаьй тарапи банеки ясна га. Оънеъ-шивани саьсен айиза еъхеъди изи бел. Хури-кала гиреци гьартIун. Гьаьвзаьрхой маьгьаьлне. Лаьжинехун каьшаь чIейсуна ибакатIан гьакIеци мантIунди: Гьун маупа, Гьаьвзаьрхой амдар укIал баксуни аъмхун чIери ехлаьт чов теней. Шорох серинаьхунал амдар укIалтIун. ПитIун метаьр нуакIеци са аьш бики азукIейнакI беши бош га бу тене. Хури-кала чIерекъатIун айизехун.

Гьа тIе уьше хавар пIанепIи ала. Гиреци гьартIун. Гьаьвзаьрхой ишкъархо бикъи татIуншери. БатIунди къалина. МандитIогъоал чамагьатен тIапи чIевеки айизехун. ШотIогъо цилин буругъо пIапIамун шаьпIтIунци. Ичогъой бачIъанехунал жIеънуртIун боси. ШотIогъой тIейин тIагъай мачъу тайсуна, гьор баксуна гьаьйсаьтIинаьл цири айизе сал шукIален тене ава.

 

---

Уведомление:
В оригинальной записи текстов могли иметься неточности и опечатки; кроме того, дополнительные ошибки могли возникнуть при переводе в кириллическую запись. Просим вам сообщать нам о всех подобных ошибках, они будут исправлены по мере их выявления.
Если вы сможете предоставить нам перевод каких-либо текстов на литературный русский язык, мы также будем рады разместить его здесь.