Удины и удинский язык

Читаем по-удински
(An Udi reader)

Са торай кIачъули (гьекят)

(Ниджский диалект)

Опубликовано в: Keçaari, Ҝeorgi. Orayin. Bakı, 2001. С. 47-50.

Текст в кириллической записи предоставлен Вольфгангом Шульце.

 

Базаре тойстIейнакI колхози бостIанахун кIачъули ташала гьараба кала якъа чIегъатIан каьйнаьга мацIине баксай. Гьарабачи Усубен "гьоогьа!" пи каьлурхо енефи, мемаджагъ шотIогъой беъшI тагъала Булума пине:

— Ай Булум, ене якъа чIереян, каьлур ичан тагъалтIун, арца гьарабина!

Булуми гьарабина лайсункъа ехлетаь бурхъсун сане баки:

— Усуб аьми, нехтIун чIоваки шуь ви къонши Баьйлаьраькъа хойид беъгъала Аслана енкIеведенен ташерене. ГьортIун баки, са хавар тенебу? Хъайбаки гьартIун?

Усубен булане галди:

— БахтIавар ви бел. Уьше тацитIогъохун шуа хъош хъайбаки? Даьргаьнаь боси жIеъ хъай бако? ШотIогъо исе Сибираь пIапIеспIитIун бако.

— Сал бухаджугъой бийин еъхтIала аьш тене. АмцIи гала амдархой аьйлугъо йетимтIун баре. Хойидин оджина аьшбала са гъаргъайина бикъи татIунштIа, цIияал латIунхса халкIе дуьшмаьн. Ме отуз вуъгъ геле бигьиъ усене баки.

Усубен са хъош, са беъш, беъгиъ:

— Булум, пине, каьсиб амдарну. Бул нупIакъала гала лаьшаь мабада. Вахун, захун, шина аьш хавар гьакъса?

Ошаал джунухун кисаькаь чIевки са пIапIироцIе баьчIуьрпи. ШотIо жIомо лахи чахмаг-къоване чIевки:

— Гьоо, Булум, шагьатIе ейех бафтIи. Наьйни фиргаь оьзаьйи Сарайинахун гьетIайнакIун давабе?

— Кала са дава тене баке. Сарайинен чурецене изи севичи Аькел бостIанин комисйон бакане. Бригадиренал шотIай аьйитаь окъа саки зане таьйинбе. Сарайи наьйни Гимкинаьне гьарей. Пине Булум фиркаьчи тене, шотIо бостIан ехтIибаьрбес тене бако. Бези бийин маъ галепи. Пизу ай бавахун хавар нубакала чаьнги, ва диристи колхоз ехтIибаьрбес банекса за кынты1 кIачъули ехтIибаьрбес тене бакса? ШагьатIе, усун чIери танеци. Чурпийиний, авузин ехлаьт геле бакалей.

Усубен пIурун булане галди:

— Дим нагьахъ. Сарайи хаталу чугьухе. ШотIай перварехун чIовакалтIин изи арцалмугъоне хаме. УнкIо, уьше бикъегъала амдархохунал хавар бутIух. ШотIохун аъхиъл бака, чурпи гала аьшлаьн бафтио. Гьоо…, са кула бохода, торайин кIачъулинахун тада, пучIурбен, укен хенезалугъ ботIбакекъан.

Булум ираьзи тене баки:

— Кетаьр аьш тенебу. Торайин кIачъулина базаре тойдалян. Таьнгиненал егъелин йекъе чаьраькъ укалян.

Усубен якъе бохойни торайин кIачъулина гелене ейех бади. Булумал къырчи Булумей. Аьйитин тохол чурепи:

— Барта мандекъан. Тойди чаьраькъ укалян.

Фагъырен тене авай тIе торайин кIачъулинен шотIай бел зинзилаь цикIале. Гьайсаь, шотIогъой гьараба неъшIум хена цигъатIан Сарайи айизин почтIа арцене. ЕнкIеведенане заьнгбеса. ШотIо баъгъаъйби укIале: СтIаханови цIиял колхози бостIанахун базаре тойстIейнакI цамецитIухун авуз кIачъулитIун ташере. ЕнкIеведенен заьнгалбе милицин наьчаьлникаь. ШотIинал амдархо якъабале базаре. КIачъулина айзапIкIалтIун. Вуй кило авуз чIегъале. Кала са акт цамкIалтIун. Ошаал бурхъале силистI, суд. Булума са усен аьш тадалтIун. Бикъи туьрминаь якъабалтIун...

Морох оша бакале. Исаь гьаьлаь тIейин-мейин аьйиткIа якъ тагъала пIаъ йолдашен усун-усун егъелин йекъе чаьраькъаьтIун ейех бастIай. Чурпи аьшлаь бафстIуна тетIун авай. Ава бакийитIуний, торайин кIачъулина сал бартIункIой мандане? ПIучIурби утIункой. АмцIи тораяхал чIагъахун сурукIтIунбой.

Гьараба базари дарвазина пIапIаз-мапIапIазастIа милицин формала пIаъ танен якъа ботIеседи:

— Чурпанан! СтIаханови цIиял колхозахуннан?

Аьшлаьхун андах нубакала Булум гьарабинахун цире:

— Гьа тIе колхозахунян. Гьикаьнан чуруса?

Ошаал чунухун са гьема кагъызе чIевки:

— Беъгъес бананко. БипI бачъ къа кило кIачъулиян ечере. Килоя са манытахун тоядалаян.

— Геле шагьатI, кагъызхо ефа ошанейнакI. Гьарабина чIиянан къапани беъшI. КIачъулина айзапакIалян.

Гьарабина чIитIунди къапан бакала кIала. БазаркIома кIалтIунпи. Джоьй пIаъ танал етIунчери. Торайин кIачъулина моьшукхохун сунтIай бош амцIитIунби. КIачъулина айзапитIунпи. Накладноя цамецитIухун вуй кило авузе чIери.

Булумен беънеъгъи геле пис галане байинкъ баке. Милицин аьшбалхой лохол горох-горох пуле таради:

— Ай наьчаьлник, тIе торайин кIачъулина якъа уксейнакIтIун тадей. Бези озанкъан хох баки. Укса тез барти. Пизу тояндо, изи таьнгинен гьартIин са чераькъян уко.

— Чаьраькъ уксун. Гьар ги ваъх лари амдархохун са шалон бикIи батIунне туьрмогъо. ПIурунал зиянхор аьшурхохун кул тенан гьакъса.

Ехлаьтаь базаркIомал гаьребаки:

— Накладнойи бош авузбен. Таьнгинаь колхоза чIовакестIундо. ГорохтIун, актI мацампанан.

Ираьзи тетIун баки:

— Чъо мадугъо. АктIа цамкIалаян. Ях якъаби амдархоне бу. Са килоал чIапIбез теян бако. Тенан акIса уса алаби изи окъа мозитIун хаъвеъса? Аьйлухях бу. Нехе, вах гелез чуруса, ама вахун геле захуз чуруса. Нехнан аьйчиаь колхоз царкIалхо таьрефнан чурпе пи яхкъатIун бона бади?

АктI цамеци. Амдархон аъмтIун запи. Милицин аьшбалхо татIунци. Усубенкъа Булуменал мошуькхо запIтIунпи дахтIакIхой лохол. КIачъулина бияьсчъо тойди чаьртIунки. Буса, хенеза, гьамал уьк хаъхаъ хъайтIунбаки айизе.

Са гьема гъинаьхун оша шотIого айизин инспIектIорене кIалпи. ШотIай тIоъгъоъл районахун гьари са амдаре буй. Джаьйил гарей. КIачъули башкъалхо аьйитпIеседи. Хъо-уъхъ пера кагъыза цампи буйеби. Усубаал, Булумаал аъмаъ запестIи. Аьшлаь чаьрки тагъатIанал пине:

— Айизе баканан, усунлугъен кIалкIалтIун.

Ошин шаматI шотIогъо суддене кIалпи. Иджлас са сагьадахун геле тене запи. Алахунокъахун аьйиттIун саки, хавартIун гьакъи. Ошаал питIун:

— ЧIоьш чурпанан, кIалкIатIан енангъо.

Самал чIоваки кIалтиъунпи. Судян булумейнакI са усен туьрмаь, усубейнакI, саал бригадир ВурдалейнакI хъо хаш иджбари аьше кIалпи. Булума гьа тIейин бикъи татIуншери.

Булум бикъеци гъинехун хиб хаше чIоваки бакой. Шаьгьаьре таци амдархон тIейин пис са хавартIун ечери. ПитIун Булум аьшлин гала дурутIин окъа манди пIурене. Са торай кIачъулинен шотIай чугъо суьпуьр, аьйлугъо йетим барети.

 

---

Уведомление:
В оригинальной записи текстов могли иметься неточности и опечатки; кроме того, дополнительные ошибки могли возникнуть при переводе в кириллическую запись. Просим вам сообщать нам о всех подобных ошибках, они будут исправлены по мере их выявления.
Если вы сможете предоставить нам перевод каких-либо текстов на литературный русский язык, мы также будем рады разместить его здесь.