Удины и удинский язык

Читаем по-удински
(An Udi reader)

Шуькуьрбала пIурио

(Варташенский диалект)

Опубликовал кавказовед Адольф Дирр на основе рукописи, переданной ему в 1902 г.

Опубликовано в: Dirr A. Udische Texte // Caucasica 5 (1928): 60-63.

Текст в кириллической записи предоставлен Вольфгангом Шульце.

 

Банеке са пасчIах; метIай банекей хиб гъар. Са вахтIа фикирреби те екIе синамишбаз маноа ме гъармугъохо гьакъуллу. ТанестIа гьартIу хъо ухъ бачъ манат, ехн: такенан кефбанан! Монор айзери, такъунса гьаро са гану. Кала вичен-къан быъгъун вичен боъгъаъкъунбеса ичугъо-бахтIин иолдашмух; таци шетIугъохол кефкъунбеса; кIицIкIе вичен-гена фурунеха, екIал тене боъгъаъбса алишверишбаней, хъайбаки енеса; егъахун чIенебакса са гарамзалугъун-боштан, беъгъсан, те миа са ишIен са гарамзинах гоьлоь тIапIнеха; ме гъар танеса ишIа, беъгъане те етIеа метин тIапIеха, хабарреакъса шотIухо. ШетIин ехне те ме пIурио за бошлуне хибхъо манат, дуьруьс вахтIа тене таде, иса шетIа-бахтIин ич гаьраьмзинах тIапIзуеха. ПасчIагъун гъарен тIесагьат чичери хибхъо манатах танестIа, ехне: акъа таьнгинах, ма лафтIа гаьраьмзинах, аьибне венкIена. ШетIин таьнгинах акъи танеса. ПасчIагъун гъар енеса кIуа, амма гоьлоь запIнесай те баьликаьм баба аджугъонебаки. Вичимух-ал екъунса куа. Хиб гъенахо-оша пасчIагъен кIаллеха гъармугъох, хабарреакъса те шетIугъон екакъун бе макъун таце, екIакъо акIе, таьнгинах макъун харджбе. ПIаъ кала гъармугъон пикъун те ян кефянбе, беш тангинах харджианбе. КIицIкIе гъарен пине: зу гаьраьмзалугъахо чIебакахун беъгъсаз те са ишIен са гаьраьмзинах тIапIнехай хибхъо манатун-бахтIин зу шетIу хибхъо манат тадиз те макъан тIапIи къейри екIал тез харджбе; манди таьнга застане. ПасчIагъ аджугъонебаки кала гъармугъо-лахо, кIицIкIе гъарах гоьлоь оьгмишнеби те гьахъуллу ашне бикъе. Ун захо-ошIа бакаллу пасчIагъ. КIицIкIе гъара танестIа джокI кIодж, таьнгаь, ехне: ви-бахтIин хъазамишба, карха! ОшIал ехне: ви-бахтин бикъа гаьдаь те адамарах, маноте ун укIахун еке без-тIоъгъоъл арца, шIум укен нутI егъалле. КIицIкIе гъар саема гъенахо-ошIа танеса базарах гаьдаь бикъсан; сунтIух бикъи енесча. Биасун евахте гаьдинен шIумах танестIа, пасчIагъун гъарен пине: зуал запсазу унал еке сагану арцен, шIум укен. Моно тIесагьат ари арцеса. ПасчIагъун гъарен ихнебасакса баба айтургъох. ОшIун гъи ме гаьдинах якъанебастIа; таци базарах соал бинекъса; шетIинал гьаметаьрре беса, шетIухал чIевнекIеса. Хибумджи гъена таци са джаьгьил гъарре бихъса хибхъо манатал. Биасун пасчIагъун гъарен шIум укахун ехне гаьдинах те: зуал сапсазу, ун-ал еке сагану шIум укен. Гаьдинен ехне те: зу вахол бакал теза шIум укес, ун ука! ЕкIате маннедо ошIа, зу узко. Екъкъара те пасчIагъун гъарен кIаллеха тене арцеса. ПасчIагъун гъарен ехне: без бабан укIало шор гьамононе. Ме гаьдинах енефеса. Ме гаьдинен гоьлоь шIел къуллугъне беса, гоьлоьал гьакъуллуней. ПасчIагъун гъара гоьлоь ме гаьдинах бутIукъи. Саема ваьдинахо-ошIа пасчIагъун гъарен каьрван гъачпи, гаьдинах-ал акъи, танеса къейри шаьгьаьра алишвериш. МетIугъохол такъунса къейри соьвдаькаьрухал. Ме шаьгьаьраь пIаъ йакъне тайса: со вуъгъ гъенейне, со хиб хашней. Амма шуте ме вуъгъ гъене якъахо танеса, гьаме якъал-гаьр баттIекIса; текъо абабакса ор бакса, ор те. Ме гаьдинен пасчIагъун гъарах ехне те: гаьраьг ян ишIа йахъен тагъаянаь. ПасчIагъун гъарен ехне: ахер, ишIа йахъен тагъал адамарух текъун хъайбакса. Гаьдинен ехне те: кано ви бордж тене зу вах тавакъкъаз беса, те гьатIелан тагъен. ПасчIагъун гъара ме гаьдинах гоьлоь бутIухъсай, метIа-бахтIин ич хатIирахо тене чIери, пине: шIел, ишIа йакъен тагъен. Ари ме якъал бакъунпIи, монор каьрваьнахо джокIкъунбакIи, соьвдаькIаьргъон гиреци хойшIкъунбеса тIе пасчIагъун гъар махъан таци ме якъен, мелан тIагъало буттIекIса. ПасчIагъун гъарен ехне: зу без гаьдинах гоьлоьза букъса. ШетIа хатIирун-бахтIин екIа бакIайн, тIагъалзу. Такъунса монор ишIа якъен, биабакама йакъкъун тайса. Биасун ари сагану манкъундеса; шIум кайтIухо-ошIа пасчIгъун гъар баснекIеса; гаьдинен арци къараулле ефса. ШIуьнебигъ пасчIгъун гъари тулинен буррехъса туьнд бапсах. Гаьдина итIубаки са колла-хъоштIан сунтIин ехне: ай, хаъ, вах ви кIонджугъон усин бесбалле. Ви пIинах ич пел ладалле, еке, барта ка маллу зу ташаз. Тулан хъайбакама баънепIи, гаьдинен-ал арци хъараулле ефса; дамдам айзери такъунса, сахсаламат бакъунпIеса шаьгьаьра; ичугъо маллух тоьвкъундеса, мелан ичугъенкI малкъун акъса. Соьвдаькаьрух анджагъте бакъунпIеса. Соьвдаькаьргъо метIугъох те акъокса, акъкъунеса те монор сахсаламат ари миа бакъунпIе. Гаьдинен соьвдаькаьргъох ехне: екенан ваънал, тагъен ишIа яхъен! Монор иразикъун бакса. Саема гъена-оса монор буьтуьн сагала ишIа йакъен якъакъун байса; ари пIуран тIе шIу манди галакъун мандеса; биасун шIум каьи буьтуьн баскъункIеса. Таькса гаьда арци хъараулле запIеха. ШIуьнебигъ пасчIагъун гъари тулинен буррехъса гоьлоь бапIсах; гаьдина пIуран итIубакIи са колла-хъоштIан сунтIин ехне: ай хаъ ви конджугъон усин бесбалле, ви пIинах ич пел ладалле, еке барта за маллу тагаз! Гаьдинен ари пасчIагъун гъарах могъорребеса, ехне: миа са саьсне бу, зу тагъалзу ме саьсна-лахо, унал еке без- хъоштIан! ПасчIагъун гъарен ехне: шIел, таке, зу-ал есса! Гаьдаь танеса ме саьсна-лахо, бе ъгъсане, са адамар тIинестIа, моно-ал метIа-хъоштIан, гоьлоькъун тIистIа, кIицIикъун тIистIа. Бирдаьн тIе адамар бафнестIа са курру. Гьаме вахтIа пIасчIагъун гъарал ари банепIеса, гаьдинен ехне: зу байгъалзу ме курру, ун са чIа басака, екIатIе гъачъкIайз, запIнукIо! ПасчIагъун гъарен ехне: шIел! Гаьдаь байнеса курра-бош, беъгъсане те миа отагъухне бу; буьтуьн къызлын- гуьмшуьн-бошне, ич-бош-ал хиб хинаьрре арци, со сун-сунахо шаватIтIе. Ме хинармугъен гъарах ехкъун: екIалугъну миа аре. Миа вуъгъ доьвне кархеса. Ме кIоджурух шетIугъойне. Йахал гьартIух дуьнианун са чIотIехокъун ечере, иса чIегъайкъун вах укалкъун. Гаьдинен хабарреакъса: макъун шонор? Хинаьрмугъон ехкъун: тIеса отагъакъун. Ме гъар байнеса миа, буьтуьн доьвургъох кIацIнеха, ичугъо имгъох кIацIпи яллугъане байеха. ШетIухо-ошIа тIе хинармугъах чIаен гъачънеха со со, пасчIагъун гъаренал запи лайнесча; ошIа гаьдинен гирребса буьтуьн къызылах гуьмуьшах маллух доьвлатах доьвургъой, гъачънеха кIандирен, пасчIагъун гъарен запIнеха ала. Ме малурух буьтуьн д”вургъон йахъчIебакIалгъохокъун фукъпIе. Ичугъохал бесбе. Буьтуьн малух лайчеритIухо-ошIа гаьдинен ичухне гъачъпIи, метIух-ал пасчIгъун гъарен зап чиснесча. МетIугъон гирби, хинаьрмугъох-ал акъи такъунса ичугъон манди гала. Миа хелкъунбеса ичугъо маллух, хинармугъох, такъунса кIуа. КIуа ари беъгъсакъун те ичугъо баба кIачIъине баке, хунчи данге баке. ЕвахтIе икъобакса ичугъо гъар ишIа йахъенне таце, бабан-къан хинаьрен шетIух пIурикъун гьесабби, гоьлоь оънепсахо, фикирбесахо баба пул кIачIъине баки, хинаьр даьнг. Саема вадинахо-ошIа гаьдинен ехне пасчIагъун гъара те: тагъен охала! ПасчIагъун гъарен ехне: шIел, тагъен! Такъунса, биабакIама фурукъунеха, екIал текъун боъгъаъбса. Биасун хъайбаки екъунса, якъал егъахун гаьдинен бикъсане ме тулинах, доптIеса. ПасчIгъун гъарен гоьлоь беънегъса метIа-лахо, гаьдинен ич яллугъах чичери, тулин пIине-бош чапнеха, ошIа ич джубнуне лахса. ШетIухо-ошIа пасчIагъун гъара ехне: екIан фикирбеса, иени са тулин амал хатир тебез бу, бакио банеке, са хатане чIенебаке. ПасчIагъун гъарен метIа хатирах гоьлоьтIуи букъса, екIал тене пи. Такъунса кIуа. ПIаъ хиб гъенахо-ошIа ме гаьдинен ехне те без ваьдаь тамнебакса. Гаьраьг ваън хибаленал лашкIобаканан ме ян ечери хинармугъо лахо. ПасчIагъун гъарен екIа те ич гадинен ехне, буьтуьн тамнебеса. Саема гъенахо-ошIа пасчIагъун гъармугъон лашкIокъун беса. Кала виче танеди кала хинарах, бигъунтIу бигъунтIух, кIицIкIе гъарен-ал анекъи кIицIкIе хинаьрах. Ме гаьдинен усин тамбаки гъена, ие таьнгинах анекъса ич агъахо. ПасчIагъун гъарен гоьлоь хойшIнебса те мандане пIуран ич-тIоъгъоъл. Ме гаьдаь тене иразибакса, ехне: тагъен фурупсан, беъгъен екIаз фикирбеса, миа догъри айтах узкIо. Монор такъунса; гоьлоь фурукъунеха, ари тIе бешIун гаьраьмзин-тIоъгъоъл чIебакахун беъгъсакъун те са гаьраьмзин-лахо хашне чIеса. Такъунса беъгъсан моно екIа; ишIа таци беъгъсакъун са гаьраьмзаь качпIи гьазирре. Гаьдаь еъкахо цинеса, ехне: са байгъаз, беъгъаз ме гаьраьмзина бакъсаз. Байци баснекIеса. ПасчIагъун гъарен ехне те укIанте ка гаьраьмзинах венкIкъун сербе! Гаьдинен ехне: еке без кехо бикъа, алаба чIегъаз! Гъарен гаьдин кех бикъахун, гаьдинен танестIа хибхъо манатах, тулин пIинен би яллугъах, ехне: яллугъах ви баба пел лада, ич пулмух хъайкъанеци; кIуал д”внаь имхохне бу, шетIугъох боха хене-бош, хенах тада хунче шIелкъанбаки, баба пул шIелле баки, гаьраьг ич тахтIухо цигъане, ун арцан. Ме айтургъох пи чихаррекIса. Шейургъох тадесхолан гаьраьмзаь тIесагьатI бутIтIеса. Гаьдаь маннестIа гаьраьмзин-бош, пасчIагъун гъарен миа гоьлоь оъненеха ич гаьдин-бахтIин. Кор-пешман хъайбаки, енеса кIуа пIинен яллугъах ланестIа баба пел, тIесагьатI баба пулмух шIелле бакса; доьвургъо имхох бонехса шIел-гаьр, ич хенах танестIа даьнг хунче; хунчиал усин шIелле бакса. ПасчIагъ цинеса ич тахтIухо, пасчIалугъах танестIа ич кIицIкIе гъара. КIицIкIе гъар банекса пасчIагъ, гоьлоь-ал шIел пасчIагълугънебса.

 

---

Уведомление:
В оригинальной записи текстов могли иметься неточности и опечатки; кроме того, дополнительные ошибки могли возникнуть при переводе в кириллическую запись. Просим вам сообщать нам о всех подобных ошибках, они будут исправлены по мере их выявления.
Если вы сможете предоставить нам перевод каких-либо текстов на литературный русский язык, мы также будем рады разместить его здесь.